VI. yüzyıl Bizans felsefecisi İskenderiyeli Stephen tarafından yazılan, Horoscope adlı eserinde, 620'li yıllarda Arap tüccardan işittiği alıntıyı nakleder: ”İsmailoğullarından Kureyş kabilesine bağlı, 620’li yıllarda, adı Muhammed olan ve peygamber olduğunu iddia eden bir adam ortaya çıkmıştır.” ( Robert Hoyland, Seeing Islam as others saw it, s. 304)
Presbyter Thomas'ın el yazmasından:
"7 Şubat Cuma günü (634) dokuzuncu saatte, Gazze'nin on iki mil doğusunda Filistin'de Romalılar ve Muhammed Arapları (tayyaye d-Mhmt) arasında bir savaş vardı"
Suriye-Mezopotamya coğrafyasının batı bölgelerinde yaşayan Süryanilerin eserleri
1-Arap Kralları Listesi
Hz. Muhammed’den başlayıp Emevî Halifesi Velid b. Abdülmelik’e (hilâfeti: 86- 95/705-715) kadarki halifelerin, hilâfet sürelerini içeren bir listedir. (Brock, “Syriac Sources for Seventh Century History”, 19.)
British Museum’da (Add. 17193, vr. 17) bulunan metin, Land tarafından yayımlanmıştır. (J. P. N. Land, Anecdota Syriaca (Leiden 1868), 2: 11)
Ayrıca Nau, “712-716 Yıllarına Ait Tarihi Kayıtlar” üzerine yaptığı çalışmasında bu yazmaya atıf yapmış ve metni Fransızcaya çevirmiştir(Nau, “Un Colloque du Patriarche Jean Avec l’Émir des Agaréens”, Journal Asiatique 11, sy. 5 (1915): 226 (1. dipnot).)
2-Anonim Kronik (724’e Kadar)
Yazarı belli olmayan eser, kısa bir dünya tarihidir. Eserin sonunda Hz. Muhammed’in hayatından kısaca bahsedilmekte ve Yezid b. Abdülmelik’e (hilâfeti: 101-105/720-724) kadar halifelerin isimleriyle görev süreleri liste halinde verilmektedir. Bu sebeple batıda, Liber Calipharum (Halifeler Kitabı) olarak şöhret bulmuştur. (Kronik hakkında bkz. Duygu, Süryani Tarih Yazıcılığı, 87; Brock, “Syriac Sources for Seventh Century History”, 19-20; a.mlf., “Syriac Historical Writing”, 9; Witakowsky, “Historiography, Syriac”, 201.)
British Museum’da (Add. 14643, vr. 1-57) mevcut olan eser; önce Land tarafından 36- 57. varaklar arasını kapsayacak şekilde neşredilmiş. (Land, Anecdota Syriaca, 1: 2-24.)
Bu liste Tannous tarafından ayrıca İngilizceye çevrilmiş ve internet üzerinden yayınlanmıştır.(Bkz. Tannous, “List of Caliphs Translation: A List of Caliphs from the Liber Calipharum”, erişim 13 Eylül 2017,
http://syri.ac/ListCaliphsTranslation)
3-Mârûnî Kroniği
Günümüze ulaşmış son beş sayfası sayesinde kroniğin Müslümanları konu edindiği ve yedinci yüzyılın ortalarına kadar geldiği anlaşılmaktadır. Eserin son sayfalarında Hz. Ali ile Muaviye arasında vuku bulan Sıffîn Savaşı’ndan (37/657) söz edilmektedir. Bu anlamda eser, Müslümanlardan bahseden en eski kroniklerden biridir(Kronik hakkında bkz. Duygu, Süryani Tarih Yazıcılığı, 82; Brock, “Syriac Sources for Seventh Century History”, 18-19; Brock, “Syriac Historical Writing”, 7; Witakowsky, “Historiography, Syriac”, 200.)
British Museum’da (Add. 17216, v. 2-14) korunan eserin Muaviye dönemini anlatan son kısmı Nöldeke tarafından Almanca’ya çevrilip metin ve yorumla birlikte yayımlanmıştır. (T. Nöldeke, “Bruchstücke Einer Syrischen Chronik über die Zeit des Mo‘âwija”, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft (ZDMG) 29 (1875): 82-98.)
4-Arapların İlerleyişine Dair Bir Kayıt
VI. yüzyıla ait bir İncil’in boş sayfasında Müslüman Arapların bölgedeki ilerleyişinden bahsedilmektedir. Metinde verilen tarihlerden olayların 630’lu yıllarda geçtiği anlaşılmaktadır. Bu da Suriye bölgesinde Hz. Ömer (634-644) zamanında gerçekleşen ilk İslâm fetihleriyle örtüşmektedir. British Museum’da (Add. 14461, v. 1) yer alan metin yakın zamanda Tannous, metnin İngilizcesini internet ortamında yayınlamıştır. (J. Tannous, “An Account of the Subjugation of Syria by the Arabs”, erişim 12 Eylül 2017,
http://syri.ac/TannousSubjugationSyriaTranslation)
5-Anonim Kronik (775’e Kadar)
İslâmî dönemle ilgili olarak eserde; Abbâsî halifesi Mehdî (hilâfeti: 158-169/775-785) dönemine kadar halifelerin listesi ve birkaç kısa bilgi yer almaktadır. Yazması British Museum’da (Add. 14683, vr. 93-102) bulunan eser, Brooks tarafından yayımlanmış ve Latinceye çevrilmiştir.(“Şudo‘o d-Aykano İtayhun Dore w-Şarboto wa-Şnayo d-men Odom ‘damo l-Yawmono”, ed. E. W. Brooks, Chronica Minora III içinde (Leipzig 349-337 ,)1905. Latinceye çev. CSCO 6 (Scriptores Syri 6) içinde (1907), 265-275. Eser hakkında ayrıca bkz. Brock, “Syriac Sources for Seventh Century History”, 20; a.mlf., “Syriac Historical Writing”, 9.)
6-Anonim Kronik (819’a Kadar)
Eserin yaklaşık yarısı, İslâm tarihinin erken dönemine denk gelen VII ve VIII. yüzyıllarla ilgilidir ve yazarın ilgisi özellikle bu kısımda yoğunlaşmıştır. (Kronik hakkında bkz. Barsavm, Saçılmış İnciler, 344; Duygu, Süryani Tarih Yazıcılığı, 97; Brock, “Syriac Sources for Seventh Century History”, 21; a.mlf., “Syriac Historical Writing”, 13; Witakowski, “Historiography, Syriac”, 200-201.)
Sâsânî coğrafyasında yaşayan Süryanilerin Eserleri
1-Huzistan Kroniği
670-80 yıllarında yazıldığı düşünülmektedir. Müslüman fetihlerinden söz edilmektedir. (Kronik hakkında bkz. Brock, “Syriac Sources for Seventh Century History”, 23-24; a.mlf., “Syriac Historical Writing”, 25; Duygu, Süryani Tarih Yazıcılığı, 81-82; Witakowski, “Historiography, Syriac”, 202.)
2-Yuhanna (John) Bar Penkaye, Ktābā d-Riş Melle
VII. yüzyılda yaşamış olan Yuhanna 686’dan sonra, bir dünya tarihi olan Ktābā d-Riş Melle (ܠܐ̈ ܡ ܕܪܫ ܟܬܒܐ :ana olaylar kitabı) adlı eserini kaleme almıştır.(Eser hakkında bkz. Abûnâ, Âdâbü’l-Lüğati’l-Ârâmiyye, 281; Brock, “Syriac Sources for Seventh Century History”, 24; a.mlf., “Syriac Historical Writing”, 26; Duygu, Süryani Tarih Yazıcılığı, 82-84; Witakowski, “Historiography, Syriac”, 202.)
Eserde; Emevî halifeleri Muaviye (hilâfeti: 661-680) ve Yezid (hilâfeti: 680-683) döneminin olayları, Abdullah b. Zübeyr (ö. 692) ve Muhtar es-Sekafî’nin (ö. 687) faaliyetleri, savaşlar, esaretler, salgın hastalıklar, insanların günahkârlığı gibi dönem hakkında ilgi çekici detaylar görmek mümkündür.
VII. yüzyıl İslâm tarihi ile kesişen 14. kitabın sonu ve 15. kitabın tamamı daha sonra Brock tarafından İngilizceye çevrilmiştir. (S. B. Brock, “North Mesopotamia in the Late Seventh-Century: Book XV of John Bar Penkaye’s Ris Melle”, Jerusalem Studies in Arabic and Islam 9 (1987), 51-75)
Duygu bu bölümleri Türkçeye aktarıp yayımlamıştır. (Duygu, Süryani Tarih Yazıcılığı, 125-143.)
antidogmatik.com
